शब्दयोगी अव्यय

वाक्यातील नाम सर्वनाम यांचा वाक्यातील इतर शब्दांशी संबंध दाखवणाऱ्या अविकारी शब्दाला शब्दयोगी अव्यय म्हणतात.

टीप : शब्दयोगी अव्यय नेहमी नामाला किंवा सर्वनामाला जोडून येतात परंतु काही शब्दयोगी अव्यय नामाला जोडून येत नाही.

शब्दयोगी अव्ययाचे प्रकार

कालवाचक

कालवाचक शब्दयोगी अव्यय चे प्रकार

कालदर्शक

उदा : पावेतो, पूर्वी, नंतर, पुढे, आधी इ.

१) महिन्यापूर्वी तो बिमार होता.

२) दुपारनंतर जेवायची सुट्टी होते.

३) जेवणाआधी औषध घ्या.

गती वाचक

उदा : खालून, आतून, पासून, पर्यंत, मधून इ.

१) आरती वर्षातून एकदाच येते.

२) मी रात्री बारापर्यंत येईल.

३) जुनपासून पावसाळा सुरु होते.

 

स्थलवाचक 

उदा : आत, बाहेर, अलीकडे, पलीकडे, समीप, नजीक, सक्षम, मध्ये, पुढे, समोर इ.

१) पैसे कपाटात ठेवले आहे.

२) शाळेसमोर मैदान आहे.

३) घराजवळ बँक आहे.

करणवाचक (साधन)

उदा : मुले, कारवी, योगे, हाती, द्वारा, कडून इ.

१) त्याने दुसऱ्याहाती निमंत्रण पाठविले.

२) पोलिसांकडून चोर पकडला गेला.

३) वाऱ्यामुळे कपडे लवकर वळतात.

 

हेतू वाचक 

उदा : करिता, साठी, करणे, अर्थी, प्रित्यर्थ, निमित्य, सत्व इ.

१) जगण्या करीता अन्न हवे.

२) लेख लिहण्यासाठी मला पेन हवा.

३) उपचारानिमित्य तो बोरगावला गेला.

 

व्यतिरेक वाचक 

उदा : विना, शिवाय, खेरीज, परता, वाचून, व्यतिरिक्त इ.

१) पाण्याविना जीवन नाही.

२) तुझ्याशिवाय पार्टीची मजा येणार नाही.

३) पंकजशिवाय करमत नाही.

 

तुलनावाचक 

उदा : पेक्षा, तर, तम, मध्ये, परीस इ.

१) माणसापरीस मेंढर बरी.

२) शामपेक्षा पंकज उंच आहे.

३) मुलांमध्ये शाम सर्वात हुशार आहे.

 

योग्यतावाचक

उदा : सम, समान, सारखा, जोगा, योग्य, प्रमाणे, बरहुकूम इ.

१) हा शर्ट माझ्या मनाजोगा आहे.

२) हा फळ खाण्यायोग्य आहे.

 

कैवल्य वाचक

उदा : च, ना, मात्रा, फक्त, केवळ इ.

१) मारुतीचं समुद्र उलंघू जाऊ शकते.

२) फक्त देव तुला या संकटातून वाचवू शकते.

टीप : फक्त, केवळ, मात्र हि शब्दयोगी अव्यय असून सुद्धा नामाला जोडून येत नाही.

 

संग्रहवाचक

उदा : सुद्धा, देखील, हि, पण, बारीक इ.

१) मी सुद्धा तिला मदत करेल.

२) देव देखील भक्तासाठी धावून येते.

 

संबंध वाचक 

उदा : विषयी, विशी, संबंधी इ.

१) भारताविषयी माझ्या मनात अपार प्रेम आहे.

 

साहचर्य वाचक 

उदा : संगे, सह, बरोबर, सकट, सहित, निशी, सवे, समवेत इ.

१) पुष्पांसंगे मातीस सुवास लागे.

२) सालीसकट फळ खाणे हितकारक असते.

 

भगवाचक 

उदा : पैकी, पोटी, आतून इ.

१) संभरातून एखादाच वाईट निघतो.

२) पंधरापैकी सात पक्षी उडून गेले.

 

विनिमय वाचक (एका वस्तू बद्दल दुसरी वस्तू)

उदा : बद्दल, ऐवजी, जागी, बदली इ.

१) साखर ऐवजी गूळ द्या.

२) शाम ऐवजी पंकजला खेळवणे धोकादायक आहे.

 

दिकवाचक (समोरची दिशा)

उदा : प्रत, प्रति, कडे, लागी, इ.

१) तुझ्याकडे ५०० रुपये आहेत का.

२) सर्वांप्रती आदर असावा.

 

विरोध वाचक

उदा : विरुद्ध, वीण, उलटे, उलट इ.

१) भारताविरुद्ध पाकिस्तान हरला.

२) पोलिसाने चोर पकडला, त्याउलट त्याने पोलीसवर आरोप केला.

 

परिमाण वाचक 

उदा : भर

१) दिवसभर पाऊस कोसळत होता.

२) गावभर पुरून हरण्या गोठ्यात येऊन थांबला.